Op weg naar zelforganisatie
We leven in turbulente tijden met veel onzekerheden. Of het nu gaat over werk, inkomen of relatie, het is allemaal niet meer zo vanzelfsprekend stevig. De zekerheden van vroeger, zijn niet de zekerheden van de toekomst. Dat betekent dat wij stevigheid en kracht in eerste instantie in onszelf moeten zoeken om van daaruit te leven. Op veel terreinen is dit besef doorgedrongen, en zelfregie is inmiddels het toverwoord voor onze toekomst geworden. Neem het stuur in handen, maak je eigen keuzes, en bepaal zelf je (werkende) toekomst.
Dit is een mooie, hoopvolle ontwikkeling.
Eigen aan ontwikkeling is dat het verloopt met vallen en opstaan. Het is geen knop die je omzet. Zoals een kind vele keren moet vallen om te leren lopen, zo verloopt ook als volwassene onze ontwikkeling naar zelfregie. Het is proces van trial &error, en daar zijn wij als samenleving niet goed in. Goed-fout denken zit diep verankerd in ons systeem. En in dit denken zitten risico’s voor de ontwikkeling van zelfregie. Ik noem er drie:
“Joepie!”
Ik heb negen jaar bij KPN gewerkt (toen nog PTT Telecom) in diverse functies. Andere tijden natuurlijk, en een managementstijl passend in die tijdsgeest. Zelfsturende teams waren toen ook een tijdje een hot-item. Als iemand, in de eerste functies die ik toen had, tegen mij en mijn collega’s had gezegd: jullie team gaat meedoen aan een zelforganisatie traject, was ik opgetogen geweest. Met elkaar uitmaken hoe je de dagelijkse gang van zaken regelt, zelf vormgeven aan het beste resultaat voor je klant, met elkaar afspraken maken, invloed hebben op de aanname van nieuwe teamleden, zelf met elkaar je vrije dagen regelen….ik had het geweldig gevonden. Want waar ik me destijds het meest aan stoorde was onnodige bemoeienis, onnodige vertraging door onnodige procedures, en de idiotie van een grote hoeveelheid handtekeningen die telkens weer nodig waren om ook maar iets voor elkaar te krijgen. Kostte mij en mijn collega’s heel veel energie en het leverde onze klant heel weinig op. Dus kom maar op met die zelforganisatie! Graag! Daar kwam nog bij dat mijn zelfstandige en eigenwijze aard, én een groot verantwoordelijkheidsgevoel, prettige pluspunten zijn voor zelforganisatie. Een paar jaar later, in een andere functie, kwam het toch: wij zouden een zelfsturend team worden! Joepie! Onze eerste overleg zonder manager (er was geen begeleiding naar zelforganisatie) was prettig constructief. Als eerste zelfstandige daad besloten we de naam van onze afdeling (wat een saaie afkorting was) te veranderen. Tja, we kwamen bedrogen uit… een week later besloot het management dat dat niet mocht; en de zin in zelforganisatie doofde langzaam uit.
“Getver”
Ik ging dus onmiddellijk rechtzitten toen ik gevraagd werd om zelforganiserende teams te begeleiden. Dit was wél een traject waar de organisatie achter stond, dit traject werd wél begeleid, er was commitment en een stappenplan. Voor de tweede keer een joepie! Enthousiast vertelde ik groepen wat het traject inhield: de cliënt centraal en samen kiezen voor de beste zorg. Met elkaar verantwoordelijk zijn, elkaars talenten benutten. Wie wil dat nu niet? Al gauw ontdekte ik dat mijn enthousiasme helemaal niet vanzelfsprekend was voor iedereen. Sommige medewerkers zaten helemaal niet te wachten op zelfstandigheid; een leidinggevende die zegt wat er moet gebeuren, lastige situaties overneemt en beslissingen neemt is veel makkelijker dan elkaar aanspreken, je talenten benoemen, zeggen wat je wilt. En conflicten aangaan…. nou nee liever niet! “Laat me nu gewoon mijn werk doen en ik hoor wel als dat niet goed is” Ik ontdekte dat sommigen de dagen telden naar het einde van de “cursus”, dat sommigen zich op de achtergrond hielden en zich (niet) durfden uitspreken. Ik ontdekte zelfs dat sommigen gehecht waren aan hun machteloze gemopper over anderen. En iets wat je al jaren doet, laat je niet gemakkelijk los.
Een heilloze missie
Weerstand tegen verandering is eigen aan de mens. Zeker als je zelf niet kiest voor die verandering. Zonder weerstand word je ziek
Weerstand is functioneel. Zoals je ziek wordt als je weinig weerstand hebt, zo beschermt emotionele en mentale weerstand je tegen het binnendringen van onwelkome boodschappen of ongewenste veranderingen. Het is een functionele buffer. Dus om te zeggen: zelforganisatie is super en we gaan het allemaal doen, is wat kort door de bocht. Mensen kunnen enkel “ja” zeggen tegen zelforganisatie als ze hun “nee” ook hebben mogen uitspreken, als er naar hen geluisterd is, als hun bezwaren serieus genomen zijn. Met andere woorden als het gesprek aangegaan is.
Wat past als een jas
Het is prachtig als een organisatie zich wil ontwikkelen richting zelforganiserende teams.